Netflix-serie 'Heweliusz': nuchter, rauw en spectaculair

Regie: Jan Houloubek | Cast: Michał Żurawski (kapitein Pjotr Binter), Magdalena Różczka (Jolanta Ułasiewicz), Borys Szyc (kapitein Ułasiewicz), Konrad Eleryk (Skirmuntt), Justyna Wasilewska (Kaczkowska), Jan Englert (vader Binter) e.a. | Afleveringen: 5 | Speelduur: 49-81 minuten | Jaar: 2025

Na High Water, een fictief relaas van de overstromingsramp in Wrocław in 1997, richten regisseur Jan Houloubek en scenarist Kasper Bajon hun pijlen op het zinken van de MS Jan Heweliusz. De serie is meteen de meest prestigieuze en ambitieuze die de laatste jaren in Polen werd gemaakt. Kijkers zullen wellicht een rampenverhaal verwachten à la Titanic, maar Heweliusz sluit eerder aan bij de successerie Chernobyl. Het gaat de makers meer om wat er fout liep en wie er geblunderd heeft, dan om het exploiteren van de gruwelijke beelden van de ondergang van het schip.

Op 14 januari 1993 zonk de Poolse veerboot HM Heweliusz in de Baltische Zee. In tweeënzestig minuten was het schip gekapseisd en in het kolkende water verdwenen. Van de vierenzestig passagiers en bemanningsleden overleefden slechts negen mensen de ramp. Op bevel van de toenmalige eerste minister van Polen werd een onderzoek gestart naar de verantwoordelijken van de catastrofe. In werkelijkheid was men echter vooral op zoek naar een zondebok.

Showrunners Jan Houloubek en Kasper Bejon hadden zich kunnen focussen op het zinken van het schip via een klassiek rampenmelodrama zoals Titanic, maar ze vonden het terecht interessanter om een drama te scheppen over wat er nu juist fout is gelopen én over de vuile rol van de reder en de Poolse staat. Zodoende werd Heweliusz een narratief kluwen dat je zou kunnen vergelijken met een whodunit. De ramp zelf wordt in fragmenten over de serie uitgesmeerd, telkens vanuit een ander gezichtspunt.

De hoofdverhaallijn, die zich vooral op het onderzoek toespitst, volgt verschillende personages: kapitein Binter, die regelmatig met de Heweliusz voer en aan het noodlot ontsnapte; een stuurman die de ramp overleefde; de weduwe van de verdronken kapitein Ułasiewicz; de vrouw van een overleden chauffeur; en het groepje rond de reder en de staatssecretaris die alle verantwoordelijkheid van zich willen afschuiven. Op de kapitein van het schip en zijn vrouw na zijn de meeste personages fictief, maar de details van ramp en onderzoek kloppen voor tachtig procent. Het gaat hier immers om een dramatisering van de werkelijkheid.

Houloubek en Bajon gaan ervan uit dat de ramp bijna onvermijdelijk was. De Jan Heweliusz was immers een varende doodskist die het ene ongeval na het andere had meegemaakt en telkens slechts provisoir was opgekalefaterd. Wanneer zo’n schip dan extreem overladen in een storm wordt gestuurd, neem je een enorm risico. Dat verklaart de ramp echter nog niet volledig. De showrunners bouwen daarom toe naar een mogelijke hypothese die het schip echt overstag heeft doen gaan. Daar bevinden we ons echter volledig op het terrein van fictie, ook al hebben ze hun huiswerk goed gedaan.

Een sterk drama heeft uiteraard interessante schurken nodig. Hier zijn dat de reder en de politici – en dat klopt met de werkelijkheid. Aangezien de reder slechts een bediende van de overheid was, moest die alles doen om een faillissement te vermijden. Dus diende koste wat kost kapitein Ułasiewicz verantwoordelijk te worden gesteld. Maar de Poolse overheid heeft nog meer boter op het hoofd, zo werd opgemaakt uit een recent onderzoek. Concrete bewijzen zijn er niet, maar Bajon heeft dit wel in zijn scenario verwerkt om het samenzweringsaspect nog aan te scherpen.

Anders dan in het soapachtige High Water houden Houloubek en Bajon hier de teugels strak. Er gaat geen moment verloren aan gemakkelijk of overbodig melodrama. Ze focussen zich uitsluitend op het centrale drama van de verantwoordelijkheid, en dat doen ze op de gecontroleerde en klassiek gestileerde manier van een hoogstaand, beresterk geacteerd docudrama zoals Chernobyl. Het spectaculair zinken van de Heweliusz wordt bovendien dankzij het ruime budget heel realistisch en geloofwaardig in beeld gebracht. Hollywood-producenten zullen een beetje jaloers zijn op die scènes.

Het enige minpunt van Heweliusz zijn enkele genreclichés die naar het einde toe binnensluipen. In heel wat samenzweringsthrillers is er altijd wel een of ander bewijs dat de doorbraak moet betekenen, maar plots spoorloos verdwijnt. Deze serie heeft genoeg kracht om het zonder een potentiële deus-ex-machina te stellen.